SZTUKA NIEZALEŻNA
Sowiniec jako nieoficjalne centrum czechosłowackiej kultury 1974-1989
Kolekcja prof. Jindřicha Štreita
---
Patrz! Szeroko – VII Rzeszowski Weekend Fotografii
Ekspozycja czasowa: Biuro Wystaw Artystycznych w Rzeszowie, 7 – 30.11.2025
I piętro
----
W 1974 roku Jindřich Štreit (*1946), fotograf, kurator i dyspozytor PGR-u w czechosłowackiej miejscowości Rýžoviště założył małą prywatną galerię, która systematycznie koncentrowała się na wspieraniu sztuki eksperymentalnej i konceptualnej artystów, którzy z trudem mogli znaleźć możliwości wystawiania w galeriach oficjalnych. Zakres i systematyczność działań kulturalnych organizowanych przez Štreita w Sovincu można porównać na przykład z działalnością polskiej galerii „Krzywe Koło” w Warszawie, „Galerie Krzysztofory” w Krakowie w latach 50. i 60. XX wieku, pracownią Györgya Galántaia w kaplicy w Balatonboglár na Węgrzech w latach 70. XX wieku, czy też z działalnością słowackich konceptualistów i performerów na ulicy Cihlová w Bratysławie, w latach 70. XX wieku. W kontekście czechosłowackim rozległość i systematyczność działalności kulturalnej organizowanej przez Štreita w Sovincu można porównać na przykład do działalności Zdenka i Jiříego Hůla w Galerii H w Kostelec nad Černými Lesy, galerii Půda w Czeskim Cieszynie czy Domu Kultury w Orłowej w latach 80.
W latach 1974–1989 Štreit przygotował w Sovincu sześćdziesiąt wystaw monograficznych i zbiorowych przedstawiających prywatne prace artystów niewygodnych wówczas dla reżimu. Do najważniejszych należą niewątpliwie dzieła czołowych czeskich artystów, takich jak Václav Boštík, Vladimír Boudník, Mikuláš Medek, Bohuslav Reynek, Adriena Šimotová, Stanislav Kolíbal, Karel Malich, Karel Nepraš, Jiří Kolář, Zdeněk Sýkora, Milan Grygar, Vladimír Janoušek, Věra Janoušková, Jiří John, Jiří Valoch, Stanislav Zippe, Olbram Zoubek, Jan Zrzavý i inni.
Jindřich Štreit swoją działalność wystawienniczą kontynuował także w latach 90., kiedy w Sovincu, a później w Galerii w Kaplicy w Bruntálu prezentował m.in. twórczość Miroslava Šnajdra Jr., Karela Valtera, Jiříego Sopka, Miroslava Štolfy, Václava Bláhy, Oldřicha Smutnego, Daniela Balabana, Kurta Gebauera, Antonína Střížka i wielu innych artystów.
Na wystawę w Rzeszowie wybraliśmy prace trzydziestu autorów, którzy znacząco wpłynęli na rozwój sztuki czeskiej w latach 60.- 90. XX wieku. Wybraliśmy twórców pokolenia powojennego, takich jak rzeźbiarz Karel Nepraš (1932–2002), który wpisuje się w mentalny krąg czeskiej groteski, rozwijany również przez innych autorów wchodzących na scenę pod koniec lat 70. W przypadku Sovinca byli to konkretnie członkowie grupy Volný Seksuppení 12/15 Pozdě, do której należał na przykład Václav Bláha (*1949), którego twórczość odzwierciedlała społeczny sceptycyzm i zniekształcone warunki panujące w ówczesnej socjalistycznej Czechosłowacji. Dotyczy to również twórczości rzeźbiarza Kurta Gebauera (*1941), autora prezentowanych na wystawie postaci kobiecych.
W sztuce czeskiej lat 70. i 80. XX wieku sztuka eksperymentalna i konceptualna rozwijała się niezwykle intensywnie. Dla wielu twórców stała się ona jedną z możliwości stworzenia wolnej przestrzeni artystycznej. W 1989 roku galeria w Sovincu zorganizowała kompleksowy projekt wystawienniczy, skoncentrowany przede wszystkim na prezentacji morawskich artystów spoza głównego nurtu. Pod hasłem „Con amore” zaprezentowano łącznie czternastu artystów (w tym D. Chatrný, V. Kokolia, P. Kvíčala i P. Veselý). Wystawa koncentrowała się na twórczości Dalibora Chatrnego (1925–2012), jednej z najwybitniejszych postaci czechosłowackiej kultury drugiej połowy XX wieku. Dalibor Chatrny, niemal nieprzerwanie od drugiej połowy lat 60. aż do swojej śmierci był jednym z głównych przedstawicieli awangardowych tendencji w czeskiej kulturze wizualnej. Štreit zaprezentował w Sovincu również szereg innych, oryginalnych eksperymentatorów. Należeli do nich m.in. Stanislav Kolíbal (*1925), autor konceptualnych kompozycji przestrzennych, czy Radomír Kratina (1928–1999), twórca ruchomych obiektów przestrzennych. W tym kontekście należy również zwrócić uwagę na twórczość Jana Wojnara (1944–2014) i Svatopluka Böhma (1934–2023), twórców tzw. poezji eksperymentalnej. Eksperyment jako metoda był skutecznie wykorzystywany również przez innych morawskich autorów. Niezależnie od tego, czy byli to rysownicy Jiří Lindovský (*1948) i Václav Stratil (*1950), czy też starsze pokolenie malarzy, takich jak Miroslav Šnajdr (*1938) czy Slavoj Kovařík (1923–2003), wizualne napięcie wynikające z racjonalnych, a czasem wręcz geometrycznych procedur można odnaleźć u Miloša Cvacha (*1945), Václava Ciglera (*1929) czy Stanislava Zippe (1943–2024).
Štreit dał również przestrzeń młodemu, wschodzącemu pokoleniu, które prezentowało swoje artystyczne dokonania w Sovinču. Wystawiali tu na przykład przedstawiciele rodzimego malarstwa postmodernistycznego, tacy jak Jiří David (*1956) i Stanislav Diviš (*1953). Zwracał również uwagę na wiele autorek, wśród których warto wspomnieć chociażby Inge Kosková (*1940), czy Olgę Karlíkovą (1923–2004).
Dwie wystawy można uznać za wyjątkowe w profilu wydarzeń w Sovinču – Aleny Kučerovej (*1935) w 1981 roku i Adrieny Šimotovej (1926–2014) w 1987 roku. Štreitowi udało się nawiązać przyjaźnie z wieloma artystami i w ten sposób stworzyć unikalną kolekcję sztuki czechosłowackiej, o wysokiej jakości, bogatej treści i niezwykłym znaczeniu.
Kuratorka wystawy:
Štěpánka Bieleszová
Muzeum w Ołomuńcu
----
Jindřich Štreit urodził się 5 września 1946 roku w Vsetíně (Czechosłowacja). W 1967 roku ukończył Wydział Pedagogiczny na Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu - specjalność plastyka oraz Szkołę Fotografii Artystycznej Związku Czeskich Fotografów w Pradze (1974-1977). W 200 roku uzyskał również habilitację na FAMU w Pradze.
Początkowo pracował jako pedagog w szkole podstawowej w Rýmařově (1967-1968), dyrektor szkoły w Sovincu (1968-1976) i Jiříkove (1976-1982), bibliotekarz w miejscowości Bruntále (1982-1983), a także jako dyspozytor (kierownik) państwowego ośrodka w miejscowości Rýžoviště (1983-1990).
Od 1990 roku, aż do dzisiaj jest pedagogiem Instytutu Fotografii Twórczej Wydziału Filozoficzno-Przyrodniczego Uniwersytetu Śląskiego w Opawie, w latach 1991-2003 był wykładowcą katedry fotografii FAMU w Pradze. Jest autorem ponad 1650 wystaw na całym świecie, 119 książek i 118 katalogów. Oprócz swojej aktywnej działalności fotograficznej Jindřich Štreit jest kolekcjonerem sztuki, a także właścicielem uznanej za największą w Czechach prywatnej kolekcji sztuki z okresu awangardy czechosłowackiej.
